Μαθήματα

Σκοπός του μαθήματος είναι να συμβάλλει στη διαμόρφωση ενός κοινού κώδικα επικοινωνίας, αλλά και μεθόδων και πρακτικών συνεργασίας μεταξύ επιστημόνων διαφόρων ειδικοτήτων, στην κατεύθυνση της ολοκληρωμένης και διεπιστημονικής προσέγγισης, ανάλυσης, έρευνας, μελέτης και αντιμετώπισης των πολυδιάστατων και εξαιρετικά πολύπλοκων σήμερα θεμάτων και προβλημάτων του περιβάλλοντος και της ανάπτυξης με έμφαση στις ορεινές περιοχές. Ο διεπιστημονικός, ολιστικός και κριτικός τρόπος σκέψης, η συνεργατική αντίληψη και η μάθηση μέσα από την «επίλυση προβλημάτων» (problem-based learning) αποτελούν σημαντικά εργαλεία στη συγκεκριμένη ακαδημαϊκή ερευνητική διαδικασία. Η ιδιαιτερότητα των συλλογικών, διεπιστημονικών εργασιών, οι οποίες εκπονούνται κατά τη διάρκεια του μαθήματος για συγκεκριμένες ορεινές περιοχές, έγκειται στη μεθοδολογία των επτά βημάτων για την Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη η οποία ακολουθείται. Στη διαδικασία αυτή, αξιόπιστη γεωχωρική υποδομή για την εφαρμογή αναπτυξιακών πολιτικών αποτελεί το Κτηματολόγιο, που παρέχει δυνατότητα πρόσβασης στο καθεστώς ιδιοκτησίας γης, μέσω κατάλληλων μηχανισμών και πολιτικών, όπως είναι η διασφάλιση των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων, το χρηματοπιστωτικό σύστημα, η φορολογική πολιτική, η διαφάνεια στο σχεδιασμό, η ενσωμάτωση της χρήσης και ιδιοκτησίας γης στον ευρύτερο κύκλο της οικονομίας, του προγραμματισμού και του σχεδιασμού, καθώς και της παραγωγικότητας σε ατομικό, συλλογικό και κρατικό επίπεδο, με έμφαση στα χωρικά συστήματα λήψης αποφάσεων για τις ορεινές περιοχές.

Code: 6451
Semester:
Coordinator:

Εισαγωγή στις αναλογικές και ψηφιακές Μεθόδους και Τεχνικές Παρατήρησης και Παρακολούθησης της Γης και του Περιβάλλοντος. Αντικείμενο, κλίμακες, χρησιμότητα. Βασικές μετρήσεις και ποσοτικές εκτιμήσεις. Οι επίγειες εναέριες και διαστημικές δυνατότητες μέτρησης, παρατήρησης, χαρτογράφησης και παρακολούθησης των στοιχείων, των χαρακτηριστικών, των εμφανίσεων και των μεγεθών των αναπτυξιακών και περιβαλλοντικών διαδικασιών και έργων. Εφαρμογές στην διερεύνηση και τεκμηρίωση εναλλακτικών αναπτυξιακών σχεδίων. Βασικές προεπεξεργασίες και επεξεργασίες δορυφορικών Ψηφιακών Τηλεπισκοπικών Απεικονίσεων. Ενισχύσεις ΨΤΑ, Φίλτρα. Ταξινομήσεις ΨΤΑ. Ανίχνευση, καταγραφή, χαρτογράφηση και αξιολόγηση γραμμικών και επιφανειακών στοιχείων περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος. Παρακολούθηση και χαρτογράφηση μεταβολών Χρήσεων Γης και των συνεπειών φυσικών καταστροφών με ψηφιακές τηλεπισκοπικές μεθόδους και τεχνικές. Θέματα φυσικών καταστροφών και Διαχείρισης Κινδύνων. Πυρκαγιές (Ανίχνευση, καταγραφή έκτασης και καταστροφών, αναγέννηση φυσικής βλάστησης). Καταγραφή και χαρτογράφηση πλημμυρών (Παρακολούθηση ορίων, έκτασης, συνθηκών). Κατολισθήσεις (Επικινδυνότητα τοπίων-γεωμορφών σε κατολίσθηση, καταγραφή, παρακολούθηση, χαρτογράφηση μορφολογικών χαρακτηριστικών του αναγλυφου). Γεωλογικά και εδαφολογικά θέματα. Διάβρωση εδαφών (επιφανειακή, χαραδρωτική). Υποβάθμιση εδαφών. Θέματα Δασών. Καταγραφή - Παρακολούθηση Ερημοποίησης (αναγνώριση συνθηκών, εδαφών, βλάστησης, κλίσεων, προσανατολισμού). Παρακολούθηση υλοτομίας και αποψίλωσης δασών (εκτίμηση όγκου ξυλείας και αναδάσωσης). Διάκριση ειδών δέντρων και συνθηκών τους (σθένος, κάμψη, ασθένειες, προσβολές). Εκτίμηση εκμεταλλεύσιμης ξυλείας. Βιώσιμη Δασική Διαχείριση. Εργαστήριο Εφαρμογών. Σεμινάριο Διεπιστημονικής Έρευνας. Διαλέξεις, κοινές παρουσιάσεις και σεμιναριακές συζητήσεις με προσκεκλημένους καθηγητές και επιστήμονες οι οποίοι ολοκληρώνουν σύμφωνα με τους στόχους του μαθήματος την γνωστική του βάση.

Code: 6452
Semester:
Coordinator:

Το μάθημα περιέχει τις παρακάτω ενότητες: Εισαγωγή. Βασικές έννοιες των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών. Εισαγωγή χωρικών δεδομένων. Διαχείριση χωρικών δεδομένων. Ανάλυση χώρου και Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών. Ανάλυση σημειακών προτύπων. Ανάλυση γραμμικών προτύπων. Ανάλυση επιφανειακών προτύπων. Δημιουργία χαρτών. Βασικές χαρτογραφικές έννοιες. Χαρτογραφικές απεικονίσεις. Παρουσίαση εργασιών. Συμπεράσματα.

Code: 6454
Semester:
Coordinator:

Εισαγωγή στην Υδρολογία. Υδρολογικός κύκλος και μεταβλητές. Μέθοδοι μέτρησης και επεξεργασίας υδρολογικών μεταβλητών και διεργασιών. Υδατικά ισοζύγια σε λεκάνες απορροής. Εισαγωγή στην Υδρολογία χιονιού. Εισαγωγή στη στατιστική ανάλυση των υδρολογικών μεταβλητών. Ακραία γεγονότα. Διαχείριση πλημμυρών και ξηρασιών. Εκτίμηση, πρόγνωση και μέτρα προστασίας. Η κατάσταση στην Ελλάδα. Υδατικοί πόροι. Χρήσεις νερού. Έργα αξιοποίησης των υδατικών πόρων. Εκτίμηση, αξιοποίηση, διαχείριση υδατικών πόρων. Η κατάσταση στην Ελλάδα και ειδικότερα στις ορεινές περιοχές. Εισαγωγή στην κλιματολογία. Κλιματική αλλαγή και επιπτώσεις στους υδατικούς πόρους και στα έργα αξιοποίησής τους. Εκτίμηση και διαχείριση υδατικών πόρων σε μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Παρουσίαση πιλοτικών εφαρμογών (case studies) στα προβλήματα υδατικών πόρων. Αναπτυξιακή διάσταση του Κύκλου του Νερού. Θεσμικό και Νομικό πλαίσιο.

Δομή και παραγωγικότητα υδάτινων οικοσυστημάτων. Τροφική κατάσταση λιμνών. Ανάπτυξη φυτικών και ζωικών οργανισμών σε λιμναία και ποτάμια οικοσυστήματα. Φυσικοχημικές και βιολογικές παράμετροι ποιότητας επιφανειακών και υπόγειων υδάτων - πηγές ρύπανσης υδάτων - επιπτώσεις στα υδάτινα οικοσυστήματα. Εκτίμηση ποιοτικής κατάστασης επιφανειακών υδάτων. Είδη λιμνών, ποταμών. Μεθοδολογία καθορισμού ποιοτικών στόχων και συνθηκών αναφοράς για τα επιφανειακά ύδατα. Καθορισμός ποιοτικών στόχων για τα νερά. Η κατάσταση των υδάτινων σωμάτων στην Ελλάδα. Δίκτυα παρακολούθησης. Προδιαγραφές (Κατανομή - Συχνότητα - Μετρούμενες παράμετροι και βιοδείκτες). Μέθοδοι μέτρησης ποιοτικών παραμέτρων στην Ελλάδα. Υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο προστασίας της ποιότητας των υδάτινων σωμάτων (Εθνική και Κοινοτική Νομοθεσία).

Code: 6455
Semester:
Coordinator:

Επιστημονική εξέταση της προστασίας του περιβάλλοντος καθώς και των περιβαλλοντικών διαταραχών από ανθρωπογενή κυρίως αίτια. Αντιμετώπιση περιβαλλοντικών προβλημάτων και συστήματα προστασίας. Διαχείριση αποβλήτων, ανάκτηση υλικών, κυκλική οικονομία και βιοοικονομία. Αξιοποίηση πόρων ορεινών περιοχών. Περιβάλλον και ενέργεια. Συμβατικές και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και διαχείρισή τους. Θερμική ενέργεια, άνεση και κτήριο. Φιλικά προς το περιβάλλον συστήματα και τεχνικές. Εφαρμογές στο ορεινό περιβάλλον και την παραδοσιακή αρχιτεκτονική.

Code: 6456
Semester:
Coordinator:

Ενότητα Α’: «Αρχιτεκτονική και Τοπιακή Ταυτότητα και αναπτυξιακές προοπτικές των ΟρεινώνΠεριοχών»  (Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ε.Μ.Π.)
Στο θεωρητικό μέρος του μαθήματος οι σπουδαστές/τριες: α) εξοικειώνονται με την αναγνώριση και πολλαπλή αξιολόγηση των φυσικών, δομικών και λειτουργικών χαρακτηριστικών και της άυλης κληρονομιάς που συνθέτουν την ταυτότητα του χώρου· β) εμβαθύνουν στην ιεράρχηση των χωρικών ποιοτήτων, φυσικών-περιβαλλοντικών και πολιτισμικών, καθώς και στη διερεύνηση των όρων προστασίας, ανάδειξης, ανάπτυξης και προβολής τους· γ)κατανοούν/γνωρίζουνμεθοδολογικά εργαλεία για τη σύνταξη και εφαρμογή σχεδίων διαχείρισης, που εξασφαλίζουν την προστασία και ανάπτυξη  των ορεινών περιοχών. Στο εφαρμοσμένο μέρος του μαθήματος επιχειρείται η βιωματική προσέγγιση και ανάγνωση των χαρακτηριστικών που καθορίζουν τη φυσιογνωμία ενός ορεινού οικισμού.Η προτεινόμενη άσκηση αναφέρεται σε ζητήματα προστασίας, ενίσχυσης, ανάδειξης και προβολής της ταυτότητας του τόπου και συγκροτείται γύρω από βασικά ερωτήματα (όπως διατυπώθηκαν στις διαλέξεις, με βάση τη βιβλιογραφία και κυρίως την προσωπική εμπειρία - επιτόπια καταγραφή). Ειδικότερα διερευνώνται τα στοιχεία εκείνα τα οποία συγκροτούν την πολιτιστική -πολιτισμική κληρονομιά του τόπου και ο τρόπος με τον οποίο η διατήρηση και ανάδειξή τους μπορεί να συμβάλλει στην ανάπτυξη / εξέλιξή του τόπου αναφοράς.Διερευνάται επίσης ο τρόποςμε τον οποίο οι διαφορετικές επιστημονικές ειδικότητες (εν προκειμένω του κάθε σπουδαστή) μπορούν να συμβάλλουν στην ανάπτυξη του τόπου με αξιοποίηση των ιδιαίτερων στοιχείων του.

Ενότητα Β’: «Συμμετοχικός Σχεδιασμός και Τοπική Ανάπτυξη» (ΣΑΤΜ-ΜΓ, Ε.Μ.Π.)
Στο θεωρητικό μέρος της Ενότητας Β’ του μαθήματος οι σπουδαστές/τριες: α) εξοικειώνονται με την προσέγγιση του συμμετοχικού σχεδιασμού, καθώς και των μεθόδων συμμετοχής που μπορούν να αξιοποιηθούν στα διάφορα στάδια μιας συμμετοχικής σχεδιαστικής διαδικασίας· β) κατανοούν τον ρόλο της συμμετοχής και της συμμετοχικής προσέγγισης σε προβλήματα αναπτυξιακού και χωρικού σχεδιασμού, ιδιαίτερα σε περιφερειακές απομονωμένες κοινότητες, όπως αυτές των ορεινών περιοχών· γ) εμβαθύνουν σε παραδείγματα συγκεκριμένων σχεδιαστικών προβλημάτων, με έμφαση στο περιβάλλον των ορεινών περιοχών· και δ) εμβαθύνουν στο υφιστάμενο θεσμικό και νομοθετικό πλαίσιο και τις σχετικές πρόνοιές του σε θέματα συμμετοχής.
Στο εφαρμοσμένο μέρος επιχειρείταιη ανάπτυξη συμμετοχικής μεθοδολογικής προσέγγισης και η αξιοποίηση σε αυτή κατάλληλων εργαλείων συμμετοχής σε ένα παράδειγμα σχεδιασμού μιας ορεινής περιοχής, με εστίαση σε ένα αναπτυξιακό ή/και χωρικό πρόβλημα-θέμα.

Code: 6457
Semester:
Coordinator:
,

Τι είναι Ορεινές Περιοχές; Βασικοί ορισμοί, μορφολογικά χαρακτηριστικά - Γιατί τα βουνά είναι σημαντικά; (Φυσικοί Πόροι, Ενέργεια, Βιοποικιλότητα, Πολιτισμικό Απόθεμα) - Γεωτεκτονική και Ορογένεση - Βουνά και Kλίμα - Οι σημαντικότεροι ορεινοί όγκοι του κόσμου - Η Oρεινή Ελλάδα: α. Κύριοι ορεινοί όγκοι β. Χλωρίδα και Πανίδα γ. Ιστορικοκοινωνική εξέλιξη δ. Ορεινοί Πολιτισμοί - Η σύγχρονη Oρεινή Ελλάδα: Δυνατότητες και Προβλήματα - Πολιτικές για τις Ορεινές Περιοχές (Οργανισμοί, Νομοθεσία, Αναπτυξιακά Σχέδια: Διεθνής και Ελληνική εμπειρία).
Το μάθημα εισάγει τους σπουδαστές στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον των ορεινών περιοχών καθώς και την ιστορία, τις κοινωνικές τους συνθήκες και τα ζητήματα ορεινής πολιτικής. Εξετάζονται οι ορισμοί τόσο των ορεινών περιοχών όσο και των μορφολογικών στοιχείων των βουνών. Αναλύεται η σημασία των ορεινών περιοχών για τον πλανήτη, η οποία και έχει αναγνωριστεί από το 1992, από την παγκόσμια διάσκεψη του Ρίο. Παρουσιάζονται οι κύριοι μηχανισμοί ορογένεσης και τα βουνά του κόσμο ανά μεγάλη ορογενετική περίοδο. Εξετάζεται το κλίμα των ορεινών περιοχών και αναλύεται η επίδραση του υψομέτρου στη θερμοκρασία, την ηλιακή ακτινοβολία, την υγρασία, την εξατμισοδιαπνοή, τις κατακρημνίσεις. Γίνεται επισκόπηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στις ορεινές περιοχές. Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά των ορεινών κοινωνιών, όπως η προσαρμοστικότητα στις τοπικές συνθήκες, η ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων, οι ισχυροί δεσμοί κλπ. Παράλληλα τονίζονται και τα προβλήματα των ορεινών κοινωνιών (απομόνωση, θέση της γυναίκας, φτώχεια). Γίνεται μία επισκόπηση της ιστορικής εξέλιξης της ορεινής Ελλάδας, από τα χρόνια της εποίκησης των ορεινών περιοχών κατά το 15ο αιώνα έως σήμερα και εντοπίζονται κομβικά σημεία στην ιστορικοκοινωνική εξέλιξη των περιοχών αυτών. Επιπλέον, γίνεται μία αναφορά στα χαρακτηριστικά σημαντικών ορεινών συγκροτημάτων της Ελλάδας. Τέλος, πραγματοποιείται μία συνοπτική παρουσίαση των πολιτικών για τις ορεινές περιοχές, σε διεθνές επίπεδο. Στο πλαίσιο του μαθήματος, πραγματοποιείται μία συλλογική εργασία παρουσίασης κάποιου ορεινού συγκροτήματος του κόσμου και παρουσιάζεται κατά τη διάρκεια της πρώτης εβδομάδας των μαθημάτων. Επιπλέον, πραγματοποιούνται εκπαιδευτικές επισκέψεις σε ορεινούς Δήμους και πραγματοποιούνται ατομικές εργασίες (που αξιολογούνται) πάνω σε πραγματικά προβλήματα των ορεινών Δήμων που αποτελούν περιοχές μελέτης.

Code: 6459
Semester:
Coordinator:

Βασικές έννοιες των οικονομικών του περιβάλλοντος. Εισαγωγή στη νεοκλασική οικονομική θεωρία. Ο μηχανισμός της αγοράς και οι φυσικοί πόροι. Δημόσια και ιδιωτικά αγαθά. Ιδιωτικό, εξωτερικό και κοινωνικό κόστος και όφελος.

Οικονομικές αξίες μη αγοραίων αγαθών και υπηρεσιών. Αξίες χρήσης (π.χ. αναψυχή, αντιδιαβρωτική προστασία, βιοποικιλότητα, κ.ά.). Αξίες μη-χρήσης (π.χ. εγγενής αξία και αξία κληροδοτήματος).

Μέθοδοι οικονομικής αποτίμησης των υδατικών πόρων. Άμεσες μέθοδοι αποτίμησης: τεχνική εξαρτημένης αποτίμησης. Έμμεσες μέθοδοι αποτίμησης: τεχνική κόστους ταξιδιού, τεχνικές υποκατάστατων αγορών, τεχνικές κόστους αποφυγής, αποκατάστασης και υποκατάστασης. Μέθοδοι μεταφοράς κόστους/οφέλους.

Τα βασικά στάδια μιας έρευνας. Σύνταξη ερωτηματολογίου. Καθορισμός πληθυσμού. Προσδιορισμός κατάλληλου στατιστικού δείγματος. Τεχνικές δειγματοληψίας. Μέθοδοι συνέντευξης. Κωδικοποίηση απαντήσεων. Επεξεργασία αποτελεσμάτων. Σύνταξη τελικής έκθεσης.

Στατιστική επεξεργασία αποτελεσμάτων με το λογισμικό SPSS . Εισαγωγή δεδομένων. Βασική στατιστική επεξεργασία. Δημιουργία πινάκων - γραφημάτων. Στατιστικοί έλεγχοι (έλεγχος συνάφειας, κ.ά.). Οικονομετρική ανάλυση: παραμετρική και μη-παραμετρική εκτίμηση της προθυμίας για πληρωμή.

Υλοποίηση έρευνας με τη μέθοδο της Εξαρτημένης Αξιολόγησης ή της Ανάλυσης Κόστους Ταξιδιού για θέμα σχετικό με τις ορεινές περιοχές.

Code: 6463
Semester:
Coordinator:

Οικολογική ανάλυση περιβάλλοντος: Σύντομη ανάλυση Δυναμικής πληθυσμών (π.χ. exponential/logistic model), Ενεργειακής ροής (σύνδεση με φωτοσύνθεση/αναπνοή. φαινόμενο θερμοκηπίου, διοξείδιο άνθρακα), Ροής στοιχείων (κύκλοι άνθρακα, αζώτου), Βιολογικής μεγέθυνσης τοξικών ρύπων, Ορεινών οικοσυστημάτων. Ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή: Φυσική κλιματική αλλαγή ( ιστορικό κλιμάτων, σύνδεση θερμοκρασίας με διοξείδιο άνθρακα), Επιπτώσεις κλιματικής αλλαγής (π.χ. στον ορεινό χώρο), Πολιτικές αντιμετώπισης (π.χ. συμφωνία Παρισιού, μείωση εκπομπών, ενέργεια και ορυκτά καύσιμα, Ευρωπαϊκή περιβαλλοντική πολιτική). Οικοσυστημικές υπηρεσίες: Ανάλυση οικοσυστημικών υπηρεσιών, Χρήση Μπεϋζιανών δικτύων πεποίθησης. Συστήματα παρακολούθησης περιβάλλοντος: Οργανομετρήσεις (σύνδεση με τις ροές/κύκλους των στοιχείων). Πακέτα λογισμικού διαχείρισης περιβαλλοντικών Βάσεων Δεδομένων. Συμμετοχή στις περιβαλλοντικές αποφάσεις: Συμμετοχική διαδικασία. Παρατηρητήρια πολιτών: Πλατφόρμες πληθοπορισμού, συμμετοχή του κοινού στην περιβαλλοντική παρακολούθηση οικοσυστημάτων.

Code: 6464
Semester:
Coordinator:

Εισαγωγή στην ενέργεια, παραγωγή και κατανάλωση. Αξιολόγηση και ανάλυση διαφόρων μορφών ενέργεια (υδροηλεκτρική ενέργεια, αιολική, ηλιακή, θαλάσσια ενέργεια, βιομάζα). Οικονομική αξιολόγηση ενεργειακών επιλογών και κατάρτιση ενεργειακού μίγματος σε απομονωμένες περιοχές. Διαχωρισμός κεντρικών και αποκεντρωμένων ενεργειακών συστημάτων, συστήματα θέρμανσης-ψύξης για ορεινές περιοχές, τριπαραγωγή ηλεκτρισμού θερμότητας και ψύξης, αποθήκευση ενέργειας, ενεργειακή αναβάθμιση κτηρίων σε ορεινές περιοχές, ανάλυση κύκλου ζωής ενεργειακών συστημάτων και περιβαλλοντικό αποτύπωμα.

Code: 6469
Semester:
Coordinator: